Δόξα τω Θεώ, πάντων ένεκεν. - Αγ. Ιωάννης Χρυσόστομος

Πέμπτη 5 Φεβρουαρίου 2015

«Η προβληματική της απεικονίσεως της Αγίας Τριάδος»

Δήμητρα Γ. Σαρρή
(φοιτήτρια τμήματος Θεολογίας, Θεολογικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών)
Ο Ορθόδοξος Χριστιανισμός πιστεύει “εις ένα Θεόν[1]”, Θεό έναν και μοναδικό. Ο Θεός της ορθοδοξίας φέρει όνομα και τούτο είναι “Αγία Τριάς[2]”. Παρόλο που η λέξη “Τριάδα” δεν συναντάται σε κάποιο χωρίο της Αγίας Γραφής, αυτό δεν σημαίνει ότι ο όρος είναι λανθασμένος μα πως είναι μία ανθρώπινη προσπάθεια στην κατανόηση και προσέγγιση του Ασυλλήπτου και Απροσίτου Τριαδικού Θεού.
Η Αγία Τριάς είναι μια Τρισυπόστατη Μονάδα, μία τριάδα εν μονάδι, μία μονάδα εν τριάδι. Είναι μία πρόσθεση που ξεπερνά την ανθρώπινη πεπερασμένη λογική, καθώς για τον τριαδικό Θεό μας, ένα συν ένα συν ένα δίδει την απάντηση του ενός και όχι του τρία, γιατί σε αυτή την περίπτωση θα μιλούσαμε για μια τριθεϊστική θρησκεία. Πατέρες της Εκκλησίας, μέσα από τις ερμηνείες τους και τους θεοφώτιστους λόγους τους, αποκαλύπτουν αποφατικώς μέρη μόνον της απεριορίστου και άφθαστης Θείας αλήθειας. Όπως για παράδειγμα ότι ο Θεός είναι Άκτιστος, διότι ο Ίδιος δεν αποτελεί μέρος της Κτιστής πραγματικότητας, την οποία Εκείνος δημιούργησε. Είναι Άχρονος, καθώς ο χρόνος είναι δημιούργημα δικό Του και δεν υπόκειται σε αυτόν μη έχοντας αρχή και τέλος, αλλά όντας ο Ίδιος η αρχή των πάντων[3], αιώνιος στους ατελεύτητους αιώνες. Ασύλληπτος, καθότι δεν μπορεί να νοηθεί από νου ανθρώπου, όντας ένα μυστήριο στα όρια της ανθρώπινης λογικής και Απρόσιτος αφού δεν προσεγγίζεται, όσο κοντύτερα και να φθάσει κανείς, ποτέ δεν θα Τον φθάσει αγγίζοντας ή βλέποντάς Τον, διότι είναι Άπειρος, Άυλος, Ασώματος και πάρα πολλά άλλα.
Την Αγία Τριάδα την διακατέχουν τρία χαρακτηριστικά, το ομοούσιον, το ομόχρονον και το ομόδοξον[4]. Ομοούσιον σημαίνει ότι η Αγία Τριάδα έχει και μοιράζεται την ταυτήν ουσία, παρόλο που είναι τρεις υποστάσεις, η ουσία παραμένει ίδια και αμετάβλητη και για τα τρία πρόσωπα. Ομόχρονον σημαίνει ότι και τα τρία πρόσωπα υπάρχουν μαζί ταυτοχρόνως, χωρίς να προσδιορίζουμε την έναρξη της υπάρξεώς τους χρονικά. Υπάρχουν από την ίδια ακριβώς στιγμή, χωρίς κάποιο από τα πρόσωπα να προϋπάρχει των υπολοίπων ή να έπεται. Ομόδοξον σημαίνει ότι και στα τρία πρόσωπα βαίνει η ίδια τιμή και προσκύνηση. Έχουν, μοιράζονται και αποπνέουν την ίδια ακριβώς δόξα και σεβασμό συνάμα.
Ο άνθρωπος έχοντας γίνει κοινωνός της Τριαδικής Θεοφάνειας, προσπάθησε να αποδώσει την Αγία Τριάδα αγιογραφώντας και κάνοντάς Την πιο οικεία και γνώριμη για τους πιστούς ορθόδοξους, καθότι “οι εικόνες είναι τα βιβλία των αγραμμάτων” όπως λέγει ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός. Πάραυτα, η απεικόνισή Της ενέχει μία προβληματική καθώς δεν παρουσιάστηκε στους ανθρώπους με εικόνα και των τριών προσώπων. Θεοφάνεια στον κόσμο, καταγράφονται κατά την Βάπτιση του Υιού[5], Κυρίου Ιησού Χριστού και κατά την επίσκεψη του Θεού στον Αβραάμ[6]. Οι παγκοσμίως γνωστές απεικονίσεις της Αγίας Τριάδος είναι δύο. Η μία είναι εκείνη του Πατρός ως γέροντος, του Υιού όπως αποκαλύφθηκε στον κόσμο και του Αγίου Πνεύματος όπως παρουσιάστηκε κατά την Βάπτιση του Υιού, “εν είδει περιστέρας”. Η άλλη εικόνα είναι εκείνη την τριών “αγγέλων” που χαρακτηριστικά αποτυπώνονται κατά την παλαιοδιαθηκική επίσκεψη στον Αβραάμ.
Η πρώτη απεικόνιση ενέχει μία προβληματική καθώς δεν είναι σύμφωνη των ιερών κειμένων, της Πατερικής διδασκαλίας, της Παράδοσης της Εκκλησίας και του δόγματός της. Αντιθέτως, αποτελεί μία συγκεκαλυμμένη ειδωλολατρία καθώς προσπαθεί να περιορίσει την άπειρη Θεότητα σε σωματικά σχήματα και διαστάσεις, όπως εκείνη του χρόνου. Αρχικά, όπως προαναφέραμε, το πρώτο γνώρισμα που διακατέχει την Αγία Τριάδα είναι το ομοούσιον το οποίο και αναιρείται στην εν λόγω απεικόνιση. Ο Πατήρ και ο Υιός παρουσιάζονται μεν ως ομοούσιοι, ως δύο άνθρωποι, αλλά το Άγιο Πνεύμα δεν φέρει ομοουσιότητα καθώς είναι “εν είδει περιστέρας”, ένα πτηνό δηλαδή που δεν έχει κοινά σημεία και αναφορά ως προς την απεικόνιση των άλλων δύο προσώπων. Καταρρίπτεται συνεπώς το ομοούσιον και γεννάται μίαν άλλη προβληματική καθώς, το Άγιο Πνεύμα δεν φέρει την εμφάνιση ενός περιστεριού. Στην αποκάλυψη του πάλι κατά την Πεντηκοστή, έφερε την εμφάνιση “πύρινων γλωσσών”. Ενώ σε άλλη φανέρωσή του επί του όρους Θαβόρ, είχε την παρουσία “νεφέλης”. Κατ’ ακολουθία, δεν είναι δυνατόν να μονοδρομηθεί η απεικόνισή του στην κοινή αντίληψη “εν είδει περιστέρας”, διότι όπως λέγει και το όνομά του είναι Πνεύμα Άγιο.
Ύστερα, το γνώρισμα του “ομόχρονου” επίσης αναιρείται, ως εξής. Ο Πατήρ απεικονίζεται ως ένας γέροντας με άσπρα γένια, ένας γηραιός άνδρας με έκδηλη σωματική ηλικία και χρονική απόσταση προς τον Υιό. Η Θεότητα του Πατρός όμως ποτέ δεν αποκαλύφθηκε εικονικά στον άνθρωπο. Πώς λοιπόν εμείς μπορούμε και Τον αποδίδουμε με εικόνα και μάλιστα επηρεασμένο από το πέρασμα του κτιστού χρόνου; Επιπλέον, με συνεπεία των παραπάνω καταρρίπτεται και το Άχρονον της Θεότητας[7] καθώς ως φαίνεται, δείχνει να έχει αρχή, για τα ανθρώπινα ηλικιακά δεδομένα. Ο Υιός εν αντιθέσει απεικονίζεται νεώτερός Του, μάλλον με την ηλικία που ήλθε στον κόσμο και με την μορφή που τον γνωρίζουμε, αλλά φαίνεται να υπάρχει μεγάλη ηλικιακή διαφορά και έμμεσα έτσι υποστηρίζεται κι ευνοείται η αιρετική θέση περί της μη θεότητος του Υιού, αλλά ότι είναι κτίσμα και γέννημα του Πατρός, δηλαδή μονάχα άνθρωπος, θέση που βεβαίως αποτελεί βλασφημία κατά της Θείας Τριάδος. Ύστερα, πώς η περιστερά μπορεί να φέρει ίδια ηλικία είτε με τον Υιό μεμονωμένα, είτε με τον Πατέρα;
Τέλος, το τρίτο και τελευταίο γνώρισμα εκείνο του “ομοδόξου” δείχνει αδύνατον και μη λογικό καθότι πώς ένας πιστός, ορθόδοξος χριστιανός, θα μπορέσει να αποδώσει την ίδια τιμή και προσκύνηση ταυτόχρονα σε δύο άνδρες κι ένα περιστέρι; Πώς θα ικετεύσει και θα ζητήσει βοήθεια ή συγχώρεση, σε κάτι που δεν μπορεί να νοιώσει πίστη κι εμπιστοσύνη;
Σε αντίθεση με τα όσα λέχθησαν, η μόνη απεικόνιση η οποία μπορεί να γίνει αποδεκτή από την Εκκλησία, να είναι σύμφωνη του δόγματός της, να αποτελεί πράγματι αξιόπιστο βιβλίο ενός αγράμματου και να φέρει σεβασμό στις ιδιότητες της Θείας Τριάδος είναι εκείνη του Ρώσου μοναχού Αντρέι Ρουμπλιόφ, με την απεικόνιση -περί του 14ου αιώνα- της επισκέψεως των τριών Θείων προσώπων στον Αβραάμ, γνωστή με το όνομα «Η φιλοξενία του Αβραάμ». Με την επιλογή τούτης της παλαιοδιαθηκικής σκηνής, αποδίδει πιστά το σχετικό δόγμα της Ορθοδόξου Θεολογίας. Απεικονίζοντας τα τρία πρόσωπα της Αγίας Τριάδος εν είδει αγγέλων, στα οποία συμφωνούν τόσο το ομοούσιον, όσο το ομόχρονον και το ομόδοξον, με την ίδια ακριβώς ματιά στην απεικόνιση ταύτη.
Ομόχρονον καθώς παρουσιάζονται τρεις άγγελοι με φανερή ίση ηλικία, χωρίς χρονικές αποστάσεις. Ομοούσιον διότι όλοι μετέχουν της ταυτής ουσίας, όντες άγγελοι και όχι ο ένας κάτι διαφορετικό από τον άλλον (λ.χ.: περιστερά, άνθρωπος). Και τέλος ομόδοξον, καθώς ο πιστός εμπνέεται την εμπιστοσύνη και μπορεί βέβαια να αποδώσει την ίδια τιμή και στα τρία αυτά απεικονισμένα πρόσωπα, της Αγίας Τριάδος, ταυτόχρονα.
Βέβαια, είναι σκόπιμο να αναφέρουμε ότι η απεικόνιση του Πατρός ενέχει κινδύνους, καθώς ποτέ δεν παρουσιάστηκε με εικόνα στον κόσμο παρά μόνον μέσω της φωνής Του, μέσω του άσαρκου Λόγου Του, Τον οποίον και ενσάρκωσε στο πρόσωπο του Υιού Του, Κυρίου Ιησού Χριστού[8]. Η μόνη λοιπόν ασφαλής απεικόνιση του Πατρός είναι εκείνη που αποτυπώνεται στο πρόσωπο του Υιού Του, Χριστού Ιησού, καθώς όπως είπε και ο ίδιος “ὁ ἑωρακὼς ἐμὲ ἑώρακε τὸν πατέρα[9]” κι επίσης “ἐγὼ καὶ ὁ πατὴρ ἕν ἐσμεν[10]”.
Δήμητρα Γ. Σαρρή
(φοιτήτρια τμήματος Θεολογίας, Θεολογικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών)


[1] Σύμβολο Πίστεως
[2] Ματθ 28,18-19
[3] Ιω 1,2-3
[4] Νικόλαος Γ. Ξεξάκης, Ορθόδοξη Δογματική Θεολογία-Τόμος 1, Εκδόσεις Έννοια, 2012, σσ.:220-226.
[5] Μάρκ 1,9-11
[6] Γεν 18,1-16
[7] Νικόλαος Γ. Ξεξάκης, Ορθόδοξη Δογματική Θεολογία-Τόμος 1, Εκδόσεις Έννοια, 2012, σσ.:226-238.
[8] Ιω 1,14
[9] Ιω 14,9
[10] Ιω 10,30

Πηγή: http://www.askitikon.eu/index.php?option=com_content&view=article&id=8687%3Al------r&catid=99%3Aofelimotdiafora&lang=el

5 σχόλια:

  1. Όχι δά καί ειδωλολατρεία η απεικόνησις τής Αγίας Τριάδος μέ τόν Πατέρα ώς Παλαιό τών ημερών !
    Δήμητρα , πήγαινε άν θέλεις στό Ιερό Πηδάλιο τής Ορθοδόξου Εκκλησίας, σελ. 261 καί εκεί θά δείς τήν αλήθεια , πού είναι πώς ο Θεός Πατήρ έχει εμφανιστεί καί σέ Όραμα τού Προφήτου Δανιήλ ώς Παλαιός τών ημερών . Υπάρχει καί η επιστολή τής Ζ΄ Οικουμενικής Συνόδου πού μακαρίζει τούς προσκυνουντες τίς οράσεις τών Προφητών , ΑΝΑΘΕΜΑΤΙΖΕΙ δέ τούς μή προσκυνούντες αυτές !
    Δέν αναρωτιέσαι τό πώς ολόκληρη η Ορθόδοξη Εκκλησία προσκυνεί αυτήν τήν Αγία Εικόνα μετά πάσης ευλαβείας - φόβου καί αγάπης εδώ καί μία χιλιετία περίπου ;
    Εκτός αυτού, αγνοείς τήν διαφορά μεταξύ τής Ουσίας καί τής Ενεργείας τού Θεού . Άλλο η Θεοφάνεια όπου τό Άγιο Πνεύμα επεφάνη έν ήδει Περιστεράς καί άλλο οι Ενέργειες τού Αγίου Πνεύματος όπου εφάνη ώς Πύρινες γλώσσες , Καιόμενη βάτος καί Νεφέλη .
    Άν ήταν όλες οι περιπτώσεις τό ίδιο, τότε θά τίς αποκαλούσαμε όλες Άγια Θεοφάνεια . Δέν είναι όμως .
    Στήν Θεία Κοινωνία π.χ. δέν μεταλαμβάνουμε τήν Ουσία τού Θεού , διότι Αυτή είναι αμέθεκτος από τόν άνθρωπο . Μεταλαμβάνουμε ολόκληρος τό Σώμα τού Κυρίου ημών Ιησού Χριστού καί τήν Ενέργεια τού Αγίου Πνεύματος .
    Εύχομαι να καταλάβει τίς βλασφημίες πού έγραψες καί να τίς αποσύρεις .

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Δεν είναι έτσι. Έχει δίκιο σε αυτό που λέει η Δήμητρα και είναι κάτι που έχει ειπωθεί νωρίτερα από άλλους. Δες το "Θεωρία Αγιογραφίας" του Ιωάννου-Χαρίλαου Βράνου, σελ. 196 - 215, εκδ. Πουρνάρα (Θεσσαλονίκη) όπου δίνει απαντήσεις σε αυτό το θέμα. Αν δεν το βρείς, στείλε μου το ε-μαιλ σου για να σου στείλω το σχετικό απόσπασμα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Αυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από τον συντάκτη.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Αυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από τον συντάκτη.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Αυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από τον συντάκτη.

    ΑπάντησηΔιαγραφή